Bach en de Theologie

Een verkenning van geloof en gevoel

De muziek van Bach mag zich in een ongekende populariteit verheugen. Met name de Matthäus-Passion lijkt ieder jaar op meer liefhebbers te kunnen rekenen. De toonzetting van het lijdensevangelie is voor velen, geïmponeerd door de muzikale expressie, tot een evenement van louter luistergenot geworden. De gebruiksmuziek die Bach in een ongehoorde frequentie maakte voor de wekelijkse eredienst en voor de hoogtijdagen van het kerkelijk jaar, was voor de grote componist zelf ingebed in een geheel van religieuze opvattingen en bedoelingen. In dit boek worden verschillende religieuze aspecten van Bachs muziekbeoefening in een samenhangend overzicht onderzocht: traditie, toon, tekst, theologie. Vooral de inbedding van zijn muziek in een geheel van theologische opvattingen – Bach was niet alleen cantor maar ook catecheet – wordt nader geanalyseerd. Uitgangspunt is daarbij de plaats die zijn werk inneemt in de lutherse traditie. Het eigenaardige van Bachs muzikale idioom blijkt waar dit wordt vergeleken met de eigen ontwikkeling van de kerkmuziek in de katholieke traditie. De strijd van orthodoxie en piëtisme blijkt in de teksten die Bach gebruikte voor zijn cantates en passiezettingen. Deze teksten doen de toenemende invloed bespeuren van het Verlichtingsdenken en de daarmee samenhangende waardering van het gevoel als eigen kenbron van het religieuze Juist in deze, door muzikale perfectie gedragen sublieme synthese van geloof en gevoel herkennen wellicht velen ook hun eigen verlangen. De belangstelling voor de muziek van Bach past in de hernieuwde religieuze interesse voor het rituele en devotionele. 250 jaar na zijn dood is zijn muziek geworden tot de meest directe expressie van het Heilige; het luisteren naar de passies en cantates wordt beleefd als een sublieme confrontatie met het sacrale.